Άρθρο - Έρευνα για τους Αποστράτους

Ποιότητα ζωής, άγχος και κατάθλιψη σε απόστρατους του Πολεμικού Ναυτικού

Ο συνάδελφος και μέλος της Ανεξάρτητης Ένωσης Αποστράτων Ενόπλων Δυνάμεων (ΑΝ.Ε.Α.Ε.Δ), Υποναύαρχος (Ο) Δημήτριος Γεωργαντάς ΠΝ ε.α, στο πλαίσιο της Διπλωματικής του Εργασίας στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου (ΕΑΠ) διενέργησε έρευνα με θέμα «Διερεύνηση του Άγχους, της Καταθλιπτικής Συμπτωματολογίας και της Επίδρασης αυτών στην Ποιότητα Ζωής των εν Αποστρατεία Στελεχών του Πολεμικού Ναυτικού». 

Η Έρευνα αυτής της Διπλωματικής  Εργασίας αποτέλεσε καρπό επιμελούς , πολύπονης και μακροχρόνιας προσπάθειας του συναδέλφου.

Σκοπός της εργασίας ήταν η διερεύνηση και καταγραφή πιθανών ψυχολογικών επιπτώσεων (άγχος, κατάθλιψη) στα εν αποστρατεία στελέχη του ΠΝ και η επίδρασή τους στην ποιότητα ζωής τους.

Η έρευνα πραγματοποιήθηκε από το Νοέμβριο 2016 έως τον Απρίλιο 2017 με τη μέθοδο της δειγματοληψίας και συμμετείχαν εν αποστρατεία στελέχη του ΠΝ συμπληρώνοντας ερωτηματολόγιο.

Με βάση αυτή την Διπλωματική Εργασία και την ανάλογη της κυρίας Κυπραίου Ασπασίας [Κυπραίου, Α, (2015), Διερεύνηση άγχους και καταθλιπτικής συμπτωματολογίας των εν αποστρατεία στελεχών των Ενόπλων Δυνάμεων, ΤΕΙ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ], η ΑΝ.Ε.Α.Ε.Δ σχεδίασε το Πρόγραμμα «ΠΡΟΜΗΘΕΑΣ», το οποίο αφορά στην γενική υποστήριξη των ευάλωτων ομάδων των αποστράτων και των οικογενειών τους.

Μια από τις δράσεις αυτού του προγράμματος ήταν και η αποστολή, στις 06 Νοεμβρίου 2017, εγγράφου του  Υποναυάρχου (Ο) Δημήτριου Γεωργαντά ΠΝ ε.α προς την Πολιτική και Στρατιωτική Ηγεσία των Ενόπλων Δυνάμεων  με το οποίο διαβίβαζε αυτήν την διπλωματική εργασία και υπέβαλε συγκεκριμένες προτάσεις.

Το έγγραφο αυτό το κοινοποίησε και στην Διαρκή Επιτροπή Εθνικής Άμυνας και  Εξωτερικών Υποθέσεων της Βουλής, το ΓΕΝ/ΔΥΓ, το ΓΕΝ/ΔΚΒ, το ΜΤΝ, το ΝΝΑ, τον ΠΟΝ, την ΕΑΑΝ, την ΕΑΑΣ, την ΕΑΑΑ, την ΠΟΕΣ, την ΣΕΕΘΑ, τον ΠΜΣΑ/ΣΜΥΝ και την ΣΑ/ΣΜΥΝ, με σκοπό να τους καταστήσει κοινωνούς  και να αναλάβουν ανάλογες Δράσεις.

Μέχρι σήμερα όμως δεν υπάρχουν δείγματα που να φανερώνουν ότι  έχει αναλάβει την οποιαδήποτε δράση σχετική με την μελέτη αυτή κάποιος από τους αποδέκτες του παραπάνω εγγράφου.

Σήμερα δημοσιεύουμε το σχετικό άρθρο που αποτελεί στην ουσία την σύνοψη της Διπλωματικής του Εργασίας Υποναυάρχου (Ο) Δημήτριου Γεωργαντά ΠΝ ε.α με σκοπό αφενός την επαναφέρουμε στην μνήμη των παλαιοτέρων συναδέλφων και να την κάνουμε γνωστή σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο αριθμό συναδέλφων, φίλων και αναγνωστών μας  και αφετέρου να  διεγείρουμε το ενδιαφέρον όλων των αρμοδίων που διατείνονται ότι ενδιαφέρονται για τα στελέχη των Ενόπλων Δυνάμεων.  

Ποιότητα ζωής, άγχος και κατάθλιψη σε απόστρατους του Πολεμικού Ναυτικού

(Γεωργαντάς, 2017) 1 .

Δημήτριος Γεωργαντάς 2

     Περίληψη

  Στο πλαίσιο της Διπλωματικής Εργασίας (ΔΕ) στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου (ΕΑΠ) διενεργήθηκε έρευνα με θέμα «Διερεύνηση του Άγχους, της Καταθλιπτικής Συμπτωματολογίας και της Επίδρασης αυτών στην Ποιότητα Ζωής των εν Αποστρατεία Στελεχών του Πολεμικού Ναυτικού».

Σκοπός της εργασίας ήταν η διερεύνηση και καταγραφή πιθανών ψυχολογικών επιπτώσεων (άγχος, κατάθλιψη) στα εν αποστρατεία στελέχη του ΠΝ και η επίδρασή τους στην ποιότητα ζωής τους.

Η έρευνα πραγματοποιήθηκε από το Νοέμβριο 2016 έως τον Απρίλιο 2017 με τη μέθοδο της δειγματοληψίας και συμμετείχαν εν αποστρατεία στελέχη του ΠΝ συμπληρώνοντας ερωτηματολόγιο.

 Οι στρεσσογόνες εργασιακές συνθήκες με τη μη ικανοποίηση από την επαγγελματική πορεία, τη παραγωγική σχολή προέλευσης, την αβεβαιότητα στην επιλογή για υποβολή αίτησης αποστρατείας, τα οικογενειακά προβλήματα, τα νοσήματα και τα σοβαρά προβλήματα υγείας, ο υψηλός δείκτης μάζας σώματος, η συστηματική κατανάλωση αλκοόλ, το κάπνισμα και η δυσαρέσκεια από την αλλαγή τρόπου ζωής, τη μη ένταξη στην καθημερινότητα νέων δραστηριοτήτων – ενδιαφερόντων, έχουν στατιστικά σημαντική επίδραση στην εμφάνιση συμπτωμάτων κατάθλιψης και άγχους. Η ένταξη νέων δραστηριοτήτων, η υποστήριξη από το οικογενειακό περιβάλλον και η καλή σωματική - ψυχική υγεία σχετίζονται με λιγότερο τόσο προσωρινό - μόνιμο άγχος, καλύτερη ποιότητα ζωής και χαμηλότερα επίπεδα κατάθλιψης.

     Εισαγωγή

  Η συνταξιοδότηση αποτελεί αναπόφευκτο σταθμό στην πορεία του εργαζόμενου ανθρώπου και ένα λιμάνι στη ζωή του ανθρώπου, μία ισχυρή μεταβολή με πολλές και ποικίλες επιδράσεις.

Πολλοί συνταξιούχοι βιώνουν το τέλος του εργασιακού τους βίου  ως «πένθος».

Αρνούνται να αποδεχτούν τη νέα πραγματικότητα και είναι θυμωμένοι, απογοητευμένοι, προδομένοι, πικραμένοι και θλιμμένοι. Συχνή είναι η απώλεια μιας κανονικής κοινωνικής ζωής, καθώς πολλοί άνθρωποι και ιδιαίτερα τα στελέχη του Πολεμικού Ναυτικού (ΠΝ), λόγω συνθηκών εργασίας και συχνών μεταθέσεων, κοινωνικοποιούνται μέσα από την υπηρεσία τους.

 Συχνά η συνταξιοδότηση προηγείται της εκδήλωσης συμπτωμάτων κατάθλιψης όπως της μείωσης των κοινωνικών επαφών και δραστηριοτήτων, ελάττωσης λήψης πρωτοβουλιών, άγχους και ανησυχίας.

Αυτό συμβαίνει περισσότερο στα άτομα τα οποία είναι επιρρεπή λόγω κληρονομικότητας, προηγούμενου ιστορικού και μειωμένης αυτοεκτίμησης-αρνητικής αξιολόγησης της μέχρι τώρα πορείας της ζωής τους. Μελέτες έχουν καταδείξει ότι η συχνότητα εμφάνισης της κατάθλιψης αυξάνει με την ηλικία.

Η ψυχολογική προετοιμασία για τη συνταξιοδότηση, η εύρεση στόχων – σκοπών και νέων ασχολιών για την κάλυψη των ωρών απασχόλησης της εργασίας, επιδρούν θετικά και ελαττώνουν το ποσοστό εμφάνισης άγχους και κατάθλιψης.

Το υποστηρικτικό οικογενειακό περιβάλλον συμβάλει σημαντικά στην ομαλή μετάβαση στην περίοδο της συνταξιοδότησης.

Για τα στελέχη του Π.Ν η διαδικασία αποδοχής της αποστρατείας, ειδικότερα όταν δεν είναι μετά από επιλογή τους (υποβολή αίτησης αποστρατείας - παραίτησης), είναι δυνατόν να αποβεί ιδιαίτερα επίπονη.

Μετά από περίπου τριάντα πέντε (35) χρόνια υπηρεσίας σε περιβάλλον με αυστηρούς κανόνες, ιεραρχική δομή και δυνατότητες εξουσίας, η αποστρατεία είναι δυνατόν να βιώνεται και ως «θάνατος», ιδιαίτερα από τα στελέχη «καριέρας» που επενδύουν πολύ χρόνο, κόπο και προσδοκίες για εξέλιξή τους στα ανώτατα κλιμάκια της ιεραρχίας.

Επιπρόσθετα, η συνταξιοδότηση υπό τις παρούσες συνθήκες οικονομικής κρίσης της χώρας, συνδέεται έντονα με τη μείωση εσόδων και τον κίνδυνο αντιμετώπισης από τους απόστρατους οικονομικών δυσκολιών, με συνέπεια την επιβάρυνση της ψυχικής και κοινωνικό-ψυχολογικής υγείας τους.

    Η Έρευνα

   Το δείγμα αποτελείτο από διακόσιους τριάντα ένα (231) απόστρατους με μέση ηλικία τα 59,9 έτη.

Χαρακτηριστικά σημειώνονται τα εξής: το 93,1% των συμμετεχόντων ήταν άντρες, το μέσο ΒΜΙ (Body Mass Index - Δείκτης Μάζας Σώματος) ήταν 28,3 μονάδες, ενώ το 43,3% των συμμετεχόντων ήταν υπέρβαροι. Το 80,1% των συμμετεχόντων ήταν έγγαμοι.

Ο μέσος χρόνος υπηρεσίας ήταν 31,5 έτη, η μέση ηλικία αποστράτευσης ήταν 50,6 έτη και η μέση διάρκεια που βρίσκονταν σε αποστρατεία ήταν 9,8 έτη.

Σχεδόν στους μισούς των συμμετεχόντων (51,1%) η αποστρατεία προέκυψε από δική τους αίτηση και το 82% των συμμετεχόντων εξακολουθούν να είναι σταθεροί με την επιλογή της αποστρατείας τους, ενώ το 37% θα επέστρεφε στην υπηρεσία του αν είχε τη δυνατότητα.

Το 23,4% των συμμετεχόντων κάπνιζε, ενώ το 9,5% έκανε συστηματική κατανάλωση αλκοόλ.

Το 14,3% των συμμετεχόντων αντιμετώπιζε κάποιο σοβαρό πρόβλημα υγείας.

    Ευρήματα – Διαπιστώσεις

   Υπήρξαν σημαντικές αρνητικές συσχετίσεις των κλιμάκων άγχους και κατάθλιψης με τις συνοπτικές κλίμακες φυσικής και ψυχικής υγείας. Συνεπώς, τα λιγότερα συμπτώματα άγχους (μόνιμου και προσωρινού) και κατάθλιψης στους συμμετέχοντες σχετίζονται με καλύτερη φυσική και ψυχική υγεία τους.

Επίσης, υπήρξε σημαντική θετική συσχέτιση της διάστασης «Reframing - Επανασχεδιασμός» και αρνητική της «Mobilizing to acquire and accept help – Κινητοποίηση για Απόκτηση ή Αποδοχή Συνδρομής» με τη συνοπτική κλίμακα φυσικής υγείας. Συνεπώς, όσο περισσότερο αξιοποιούσαν τον επανασχεδιασμό του βίου τους ή / και όσο λιγότερο ζητούσαν συνδρομή τόσο καλύτερη φυσική υγεία είχαν.

Αντίθετα, υπήρξαν θετικές συσχετίσεις των διαστάσεων «Reframing» και «Seeking Spiritual Support – Αναζήτηση Πνευματικής Υποστήριξης» και της συνολικής βαθμολογίας της κλίμακας Family Crisis Personal Evaluation Scales – Κλίμακα Μέτρησης Οικογενειακών Κρίσεων (F-COPES) με τη συνοπτική κλίμακα ψυχικής υγείας. Συνεπώς, όσο καλύτερα αντιμετώπιζαν την κατάστασή τους, στο πλαίσιο του επανασχεδιασμού της ζωής τους και όσο καλύτερα ήταν η οικογενειακή τους θέση, τόσο καλύτερη ήταν η ψυχική τους κατάσταση.

Από τα αποτελέσματα της πολυπαραγοντικής γραμμικής παλινδρόμησης με εξαρτημένες μεταβλητές τις Διαστάσεις Ποιότητας Ζωής βρέθηκε ότι:

   1. Οι υπέρβαροι και οι παχύσαρκοι είχαν χειρότερη φυσική υγεία, σε σύγκριση με τους συμμετέχοντες με φυσιολογικό ΒΜΙ,

   2. Οι συμμετέχοντες που προέρχονταν από ΣΝΔ, ΣΣΑΣ, απ’ ευθείας μετάταξη είχαν καλύτερη φυσική υγεία σε σύγκριση με τους συμμετέχοντες που προέρχονταν από ΣΜΥΝ.

   3. Όσο αυξάνεται η ηλικία και όσο περισσότερα συμπτώματα κατάθλιψης είχαν οι συμμετέχοντες τόσο χειροτερεύει η φυσική τους κατάσταση,

  4. Όσο περισσότερα συμπτώματα προσωρινού άγχους και κατάθλιψης είχαν οι συμμετέχοντες τόσο χειροτερεύει η ψυχική τους κατάσταση,

    5. Οι συμμετέχοντες που αποστρατεύτηκαν για λόγους υγείας είχαν σημαντικά χειρότερη ψυχική υγεία.

    6. Οι συμμετέχοντες που ήταν ικανοποιημένοι από την αλλαγή του τρόπου ζωής τους ως απόστρατοι και εκείνοι των οποίων τα ετήσια έσοδα αυξήθηκαν μετά την αποστρατεία είχαν σημαντικά καλύτερη ψυχική υγεία,

   7. Αντίθετα, όσο περισσότερο αξιοποιούν τον επανασχεδιασμό στη ζωή τους για την αντιμετώπιση της αποστρατείας τόσο καλύτερη ήταν η ψυχική τους κατάσταση.

    Αποτελέσματα

   Η έρευνα κατέληξε στα κάτωθι σημαντικά πορίσματα, τα οποία θα πρέπει να ληφθούν υπόψη από τους αρμόδιους κρατικούς φορείς εφαρμογής πολιτικής (Πολιτεία, ΓΕΝ, ΑΝ.Ε.Α.Ε.Δ, ΕΑΑΝ και άλλες Ενώσεις – Συνδέσμους- Ομοσπονδίες):

   α. Από τους συμμετέχοντες το 6,5% είχε σοβαρή κατάθλιψη, το 8,3% είχε μέτρια, το 21,7% είχε ελαφριά και το 63,5% δεν είχε καθόλου,

   β. Η ξαφνική ή πρόωρη αποστρατεία σχετίζεται θετικά με το άγχος και την κατάθλιψη,

  γ. Όσοι από τους συμμετέχοντες αντιμετώπιζαν καλύτερα την κατάστασή τους, τόσο λιγότερα συμπτώματα μόνιμου και προσωρινού άγχους είχαν,

  δ. Καταδεικνύεται ότι οι συμμετέχοντες που προέρχονταν από τη ΣΜΥΝ είχαν περισσότερα συμπτώματα προσωρινού και μόνιμου άγχους, σε σύγκριση με τους συμμετέχοντες που προέρχονταν από τη ΣΝΔ, τη ΣΣΑΣ, ή απευθείας κατάταξη,

   ε. Όπως τεκμηριώνεται το 37% των αποστράτων θα επέστρεφε στην υπηρεσία του αν είχε τη δυνατότητα,

 στ. Καταμαρτυρείται ότι όσο μεγαλύτεροι σε ηλικία ήταν οι συμμετέχοντες και όσο περισσότερα χρόνια βρίσκονται σε αποστρατεία τόσο περισσότερα συμπτώματα κατάθλιψης είχαν,

  ζ. Παρατηρήθηκε ότι οι συμμετέχοντες με φυσιολογικό ΒΜΙ είχαν καλύτερη φυσική υγεία σε σύγκριση με τους υπέρβαρους και τους παχύσαρκους,

  η. Καταγράφηκε ότι οι συμμετέχοντες που προέρχονται από τη ΣΜΥΝ είχαν σημαντικά χειρότερη φυσική υγεία, σε σύγκριση με τους συμμετέχοντες που επέλεξαν οι ίδιοι να αποστρατευτούν,

  θ. Όσο μεγαλύτεροι σε ηλικία ήταν οι συμμετέχοντες, όσο υψηλότερο ΒΜΙ είχαν και όσο περισσότερα χρόνια βρίσκονταν σε αποστρατεία τόσο χειρότερη ήταν η φυσική τους υγεία,

  ι. Αποδεικνύεται ότι οι συμμετέχοντες όσο καλύτερα αντιμετώπιζαν την κατάστασή τους, τόσο καλύτερη ήταν η ψυχική τους κατάσταση,

  ια. Οι συμμετέχοντες που αποστρατεύτηκαν για λόγους υγείας είχαν χειρότερη ψυχική υγεία, σε σύγκριση με τους συμμετέχοντες που δεν αποστρατεύτηκαν για αυτό το λόγο.

  ιβ. Καταδεικνύεται ότι το 61% των αποστράτων θα προσέφερε εθελοντική εργασία στο ΠΝ ή σε φορείς του.

    Προτάσεις

   Με βάση τα ανωτέρω, διατυπώθηκαν ορισμένες προτάσεις πολιτικής για την περαιτέρω διερεύνηση συγκεκριμένων ζητημάτων και προτάθηκε η ανάληψη των παρακάτω δράσεων:

1. Αξιοποίηση της έρευνας από ΥΠΕΘΑ,ΓΕΝ, ΑΝ.Ε.Α.Ε.Δ, ΕΑΑΝ και άλλες Ενώσεις – Συνδέσμους- Ομοσπονδίες

 2. Ανάληψη από το ΠΝ περαιτέρω δράσεων, με δεδομένο ότι από την έρευνα προέκυψε ότι πάνω από το 55% των αποστράτων είναι δυσαρεστημένοι από το ενδιαφέρον του ΠΝ.

 3. Ανάληψη περαιτέρω δράσεων και ενεργειών από την ΕΑΑΝ για τα μέλη της με τα εξής χαρακτηριστικά: ηλικιωμένοι, με προβλήματα υγείας, χωρίς οικογενειακή στήριξη, έχουν αποστρατευτεί αρκετά χρόνια πριν, προέρχονται από τη ΣΜΥΝ και δεν είχαν προετοιμαστεί για την αποστρατεία.  (Άλλωστε ο αριθμός των μελών της που προέρχεται από τη ΣΜΥΝ αποτελεί την πλειοψηφία της ΕΑΑΝ.)

 4. Λήψη μέτρων για την θεσμοθέτηση της εθελοντικής εργασίας στο ΠΝ, με δεδομένο ότι πάνω από το 60% των αποστράτων αποδέχεται την προσφορά εθελοντικής εργασίας.

Ειδικότερα αξιοποίηση ως εκπαιδευτών των μονίμων εφέδρων αποστράτων στις σχολές του ΠΝ έως το 50% των θέσεων των εν ενεργεία, ώστε να μεταδώσουν την πείρα τους και να μειωθεί το κόστος εκπαίδευσης και να εξοικονομηθεί προσωπικό εν ενεργεία.

5. Λήψη μέριμνας για διατήρηση της παράδοσης στο ΠΝ με σύσφιξη σχέσεων μεταξύ αποστράτων και εν ενεργεία, όπως ενδεικτικά προσκλήσεις σε εκδηλώσεις του ΠΝ των αποστράτων.

 6. Συμπλήρωση ειδικού δελτίου από το ΠΝ για τα στελέχη του που συμπληρώνουν τριάντα (30) έτη υπηρεσίας, σχετικά με τους παράγοντες που οδηγούν στην διαμόρφωση «ευάλωτων ομάδων» στο μετέπειτα καθεστώς αποστρατείας.

 7. Διεξαγωγή από το ΥΠΕΘΑ με βάση την παρούσα εργασία, ευρύτερης υπηρεσιακής έρευνας, στην οποία να περιληφθεί το μεγαλύτερο μέρος των εν αποστρατεία στελεχών όλων των ΕΔ και ιδίως οι ευάλωτες ομάδες.

 8. Νομοθετική πρωτοβουλία, ώστε να μην αποστρατεύονται υποχρεωτικά με την προαγωγή νεωτέρων τους, στελέχη τα οποία δύνανται να προσφέρουν ακόμη πολλά.

  9. Νομοθετική ρύθμιση, στην περίπτωση προαγωγής νεωτέρων αξιωματικών, αξιοποίησης των στελεχών σε λοιπές υπηρεσίες του ΠΝ με αξιοκρατικές μεθόδους (προκηρύξεις θέσεων).

 10. Αξιοποίηση της ΕΑΑΝ και των μελών της με την ανάθεση σ΄ αυτούς ερευνών, μελετών, κλπ. Έκδοση «οράματος» - εκτός της υπάρχουσας «αποστολής», από τις ενώσεις των αποστράτων.

 11. Περαιτέρω προσέλκυση του ενδιαφέροντος των μελετητών για τα προβλήματα της αποστρατείας.

 12. Χορήγηση ειδικών διευκολύνσεων και παροχών (στρατιωτικά πρατήρια, θέρετρα, διαμονή σε φάρους, κλπ.) στις ευάλωτες ομάδες αποστράτων.

 13. Ύπαρξη ειδικής πρόνοιας για την παροχή συμβουλών και ενημέρωσης στα στελέχη σχετικά με τις λεπτομέρειες μιας μελλοντικής αποστράτευσης και των δυνατοτήτων για δεύτερη καριέρα εκτός ΠΝ.

…………………………………………………………………………………………………….

1 Το παρόν κείμενο αποτελεί μία αναφορά στα βασικά στοιχεία της εν λόγω εργασίας.

2 Υποναύαρχος (Ο) Δημήτριος Γεωργαντάς ΠΝ ε.α