Άρθρο - Εργασία Συναδέλφων

ΟΙ ΕΛΛΗΝΕΣ ΚΟΥΡΣΑΡΟΙ

( Angli-Grecs )

ΚΑΤΑΔΡΟΜΕΙΣ

ΤΟΥ ΠΟΡΤ ΜΑΧΟΝ

                 
                                                       Υποναύαρχος (Ο) Δημήτριος Γεωργαντάς ΠΝ ε.α.

                    Αρχιπλοίαρχος (Ο) Ιωάννης Βιδάκης ΠΝ ε.α.

                   Αρχιπλοίαρχος (Ο) Γεώργιος Παναγιώτου ΠΝ ε.α.

«Μόνος του είναι ικανός να καταστρέψει τελείως το εμπόριο που διεξάγεται μέσω Ιταλίας». (Αναφορά του D’ Evant, προξένου της Γαλλίας στη Θεσσαλονίκη για τον κουρσάρο – καταδρομέα του Πορτ Μαχόν, Κωνσταντή Καλαμάτα.)

 Μινόρκα, νησί του συγκροτήματος των Βαλεαρίδων που ανήκει στην Ισπανία.

Μινόρκα σημαίνει η Μικρότερη και πράγματι είναι ένα μικρό νησί με έκταση 696 τ. χλμ. και πληθυσμό 100.000 κατοίκους περίπου .

Όλο το νησί είναι ένα αρκετά χαμηλό οροπέδιο, ενώ οι παραλίες του είναι πολύ απότομες. Έχει φτωχή βλάστηση και ανύπαρκτη σχεδόν γεωργία.

Η κύρια απασχόληση των κατοίκων ήταν η αλιεία.

Πρωτεύουσα και κυριότερη πόλη είναι η Μαό ή Μαχόν (Mahon) με την τουριστική αλλά και ιστορική ονομασία Πορτ Μαχόν.

Οι κάτοικοι μιλούν μια Καταλανική διάλεκτο την Μενορκί με ορισμένα αγγλικά στοιχεία που προέρχονται από την Αγγλική κατοχή στο νησί για πολλές δεκαετίες τον 18^ο αιώνα.

Σήμερα είναι ένα απ' τα πιο γνωστά, δημοφιλή και σημαντικά τουριστικά κέντρα της Ισπανίας και της Ευρώπης γενικότερα.

Αυτό που δεν είναι πολύ γνωστό είναι η σχέση που είχαν Έλληνες ναυτικοί με το νησί τον 18^ο αιώνα.

Ας ταξιδέψουμε πίσω στον χρόνο και ας πάμε στο 1708 όπου η Μινόρκα καταλήφθηκε από το Βρετανικό ναυτικό κατά τον πόλεμο της Ισπανικής διαδοχής, και στη συνέχεια αποτέλεσε εξάρτηση στην Βρετανικής Αυτοκρατορία.

Η βρετανική κυριαρχία επισημοποιήθηκε με τη συνθήκη της Ουτρέχτης (1713-1715).

Η πρωτεύουσα του νησιού μεταφέρθηκε στην πόλη Μαό (Μαχόν), όπου και κατασκευάστηκε μία ισχυρή ναυτική βάση.

Κατά τον επταετή πόλεμο της Βρετανίας με τη Γαλλία (1756-1763) , οι γαλλικές ναυτικές δυνάμεις απέκλεισαν το νησί και η ναυμαχία που ακολούθησε είναι γνωστή ως η Μάχη της Μινόρκα.

Παρά την ήττα τους, οι Βρετανοί αντιστάθηκαν στην πρωτεύουσα Μαό, αλλά τελικά παραδόθηκαν με ευνοϊκούς όρους τον Ιούνιο του ίδιου έτους.

Με τη συνθήκη του Παρισιού το 1763, η Βρετανική κυριαρχία επανήλθε στο νησί, καθώς οι Βρετανοί και οι σύμμαχοί τους επικράτησαν τελικά στον πόλεμο.

Τελικά όμως Γαλλικές και Ισπανικές δυνάμεις κατέλαβαν το νησί μετά από μία μακρά πολιορκία στις 5 Φεβρουαρίου του 1782. 

Οι Άγγλοι πρόσφεραν κίνητρα για την ίδρυση ελληνικής παροικίας στη Μινόρκα.

Επέτρεψαν στους Έλληνες τη χρήση της αγγλικής σημαίας και της σημαίας της Μα(χ)όν, της μαονέζικης, ως μία σημαία ευκαιρίας.

Τους παραχωρήθηκε γη για καλλιέργεια, αλυκές για εκμετάλλευση, αλλά και το δικαίωμα ανέγερσης  ελληνορθόδοξης εκκλησίας (μοναδικό δείγμα Ελληνοορθόδοξου ναού στις Βαλεαρίδες), παρόλο που προξένησε έντονες αντιδράσεις από τον καθολικό κλήρο του νησιού, είχε όμως ως αποτέλεσμα σε σύντομο διάστημα να δημιουργηθεί ελληνική αποικία στο Πορτ Μαχόν.

Σύμφωνα με κάποιες πληροφορίες οι Έλληνες άποικοι ήταν η έγιναν Ουνίτες για να μετριάσουν τις αντιδράσεις των ντόπιων καθολικών.

         

  Οι Έλληνες που εγκαταστάθηκαν εκεί μετέβησαν από το Γιβραλτάρ, Κάδιξ, Αλγέρι, Λιβόρνο και Κορσική και η καταγωγή τους ήταν από την περιοχή του Ιονίου το Ανατολικό Αιγαίο, την Κρήτη και την ηπειρωτική Ελλάδα.

Κάποια ονόματα Ελλήνων που αναφέρονται είναι αυτά των Στέφανου Σολωμού από την Ιθάκη του Κεφαλονίτη Αντώνη Βαγιάνου, του Γεράκη και του Λουκά Βαλσαμάκη.

Η πιο σημαντική ελληνική οικογένεια που παρέμεινε στο νησί ήταν η Λαδικού, μάλλον από την Κεφαλονιά, οι οποίοι στην πορεία ασπάστηκαν το καθολικό δόγμα και στη διάρκεια του 19ου αιώνα εξελίχθηκαν σε μια από τις πιο πλούσιες οικογένειες του νησιού.

Η πλειοψηφία των Ελλήνων που εγκαταστάθηκαν στην Μινόρκα, ήταν ναυτικοί που ασχολούταν με το θαλάσσιο εμπόριο συμπεριλαμβανομένου και  του κούρσου, μένοντας γνωστοί στους Γάλλους και τους Ισπανούς ως Angli-Grecs, καθώς παρείχαν  στους  Βρετανούς ένα μικρό καταδρομικό

στόλο που κούρσευε από την ισπανική και τη  γαλλική μέχρι την οθωμανική ακτή.  

      

Οι Έλληνες έδρασαν σαν κουρσάροι και με την άδεια της Αγγλίας είχαν λάβει το δικαίωμα να λαφυραγωγούν εμπορικά πλοία που έφεραν εχθρική σημαία (κυρίως Γαλλίας αλλά και μουσουλμανικών), ένα ποσοστό των λαφύρων το κρατούσαν για τον εαυτό τους και το υπόλοιπο το έδιναν σε αυτούς για τους οποίους δούλευαν δηλ τους Άγγλους.

Οι κουρσάροι είναι μια πιο πολύπλοκη κατηγορία. Καταρχήν το θέμα είναι αν οι κουρσάροι της Μεσογείου είναι πειρατές ή καταδρομείς.

Η πρακτική δυσκολία στη διάκριση μεταξύ πειρατή και καταδρομέα απεικονίζεται στην περίπτωση των κουρσάρων της Μάλτας και της Μπαρμπαριάς.

Σε έναν αέναο πόλεμο μεταξύ χριστιανισμού και Ισλάμ, οι κουρσάροι χριστιανοί ή μουσουλμάνοι ήταν εξουσιοδοτημένοι από τα κράτη τους να χτυπούν τα πλοία, ο ένας του άλλου, οποιαδήποτε στιγμή.

Οι καταδρομείς είχαν μόνο εν καιρώ πολέμου την άδεια να καταλάβουν πλοία ή να καταστρέψουν τον εχθρό. Σύμφωνα με τον Γάλλο ιστορικό Michelle Fontenie οι κουρσάροι είναι κάπου ενδιάμεσα:  Ο κούρσος, γράφει ο Fontenie, μπορεί να οριστεί σαν μια θαλάσσια ληστεία, αμοιβαία και διαρκής, μεταξύ χριστιανών και μουσουλμάνων, κοντά στην πειρατεία, αλλά με την παραδοχή ορισμένων κανόνων και την αποδοχή των συνηθειών της πρακτικής του Ιερού Πολέμου.

 Ο Επταετής πόλεμος το 1756, ανάγκασε πολλούς Έλληνες να εγκαταλείψουν το νησί μέχρι και το 1763, όπου η εγκατάσταση θα συνεχίζονταν για είκοσι ακόμη περίπου χρόνια, καθώς οι Άγγλοι παραχώρησαν το νησί στους Ισπανούς το 1783, σημαίνοντας το τέλος της ελληνικής κοινότητας στη Μινόρκα. 

Κατά τη διάρκεια του επταετούς πολέμου οι Έλληνες , λόγω των στενών σχέσεων που είχαν με τους Αγγλους , αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν από το νησί και επέστρεψαν στο τέλος του πολέμου το 1763.

Οι Άγγλοι τελικά ξαναπαρέδωσαν το νησί στους Ισπανούς το 1783, το οποίο σήμανε και το τέλος της ελληνικής φιλοαγγλικής κοινότητας της Μινόρκας.

    Περιβόητη είναι η κουρσάρικη δράση του Κωνσταντή Καλαμάτα στο διάστημα 1756-1764, σε βάρος των Γάλλων στα Πελοποννησιακά παράλια.

Παρά το επίθετό του ήταν Πάτμιος, και όχι Ζακυνθινός, ενδεχομένως καλαματιανής καταγωγής.

Φυγάδευσε πολλούς Έλληνες Οθωμανούς υπηκόους στην Μινόρκα.

Μέσω των αναφορών και των αιτήσεών του στις διάφορες δημόσιες υπηρεσίες, αλλά και στην αγγλική πρεσβεία της Κωνσταντινούπολης, αποτυπώθηκαν οι περιπέτειές του.

Παρουσιάζονται οι ναυτικές και οι οικονομικές του δραστηριότητες πριν από τον Επταετή Πόλεμο, τη χρεοκοπία του το έτος 1755, την πολεμική του δράση κατά την κατάληψη της Μινόρκας από τους Γάλλους (1756), τη ζωή του στο Λονδίνο και την δραστηριοποίησή του ως κουρσάρου τα έτη 1756-1758, γεγονότα της σύντομης δράσης του στο Αιγαίο, μέχρι τη σύλληψή του από το Οθωμανικό Ναυτικό (1759-1760), καθώς  επίσης και τις προσπάθειες τεσσάρων ετών για την απελευθέρωσή του (1761-1765).

Δεν είναι γνωστή η παραπέρα τύχη του και παρά τις προσπάθειες των Άγγλων να τον απελευθερώσουν. Οι Αγγλοι όμως εκείνη την εποχή είχαν μικρότερη επιρροή από τους Γάλλους στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και μάλλον στις φυλακές της Κωνσταντινούπολης άφησε την τελευταία πνοή της ζωής του.

(Τα στοιχεία ελήφθησαν από  τα παρακάτω πονήματα και διαδικτυακούς τόπους)

·         Η ελληνική παροικία της Ισπανίας, διατίθεται στο δικτυακό τόπο: (http://www2.fhw.gr/projects/migration/15-19/gr/v2/espagna.html,14-6-2020).

·         Ιστορία της Μινόρκα, διατίθεται στο δικτυακό τόπο: (https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9C%CE%B9%CE%BD%CF%8C%CF%81%CE%BA%CE%B1, 14-6-2020).

·         Καρδακάρη, Δήμητρα – Χρυσούλα. Η άνοδος της Ελληνόκτητης εμπορικής ναυτιλίας στην Δύση, την Ανατολική Μεσόγειο και την Μαύρη Θάλασσα τον 18^ο αιώνα, διατίθεται στο δικτυακό τόπο: (file:///C:/Users/User/Downloads/%CE%9D%CE%91%CE%A5%CE%A4%CE%99%CE%9B%CE%99%CE%91%20%CE%95%CE%A0%CE%99%CE%A7%CE%95%CE%A1%CE%99%CE%A3%CE%97%20%CE%91%CE%9D%CE%93%CE%9B%CE%99%20%CE%93%CE%9A%CE%A1%CE%95%CE%9A%CE%A3.pdf,14-6-2020).

·         Παπακωνσταντίνου, Κατερίνα. (2013). Ναυτιλία των Ελλήνων 1700-1821. Ο Αιώνας της Ακμής πριν από την Επανάσταση, επιμέλεια Τζελίνα Χαρλαύτη, Αθήνα: Κέδρος.

·         Χαρλαύτη, Τζελίνα. (2020). Στην Κορυφή του Παγκόσμιου Στόλου 2: Η Διαμόρφωση της Διεθνούς Επιχειρηματικότητας των Ελλήνων, Mathesis, διατίθεται στο δικτυακό τόπο: (https://mathesis.cup.gr/courses/course-v1:History+Hist4.2+20B/about, 14-6-2020).